ΑΥΤΕΣ. Ακολουθία της ματιάς και της σκέψης
της Δανάης Θεοδωρίδου
Όλα εδώ θα ‘ναι γένους θηλυκού. Γι’ αυτό και το ξεκαθαρίζω από νωρίς: ο φεμινισμός δεν έχει καμιά θέση σ’ αυτές τις λέξεις.
Κι αρχίζω. Μια ακολουθία της ματιάς, της ακοής και της σκέψης μου κατά τη διάρκεια της ΄Αριας της Έλενας -μιας από τις πρώτες δουλειές της Anne Teresa de Keersmaeker- προχθές (14 Απριλίου 2011) στο Λονδίνο.
η σκηνή: μεγάλη, μαύρη, σπαρμένη με πολλές καρέκλες όλων των ειδών και χρωμάτων. Στην μπροστινή δεξιά άκρη της, μία ακομη καρέκλα κι ένα κομοδίνο. Πάνω του ένα πορτατίφ, μέσα του βιβλία: στα γαλλικά, μετά στα γερμανικά, μετά στα αγγλικά. Δίπλα, μια μικρή πράσινη κινηματογραφική μηχανή. Για αργότερα. Για ό,τι καταρέει.
αυτή, αυτή, αυτή, αυτή, αυτή: Πέντε γυναίκες στο χώρο. Πότε η καθεμιά μόνης της, πότε όλες μαζί, πότε οι τέσσερις μαζί και η μία μόνη κτλ.
οι καρέκλες: αρκετές μαζεμένες στην αριστερή μεριά της σκηνής. Κάθονται πάνω τους Αυτές τακτικά σε όλη τη διάρκεια της Άριας. Άλλες, σε μια σειρά κατά μήκος του πίσω μέρους της σκηνής. Κάθεται αυτή σε μία, μετά κάθονται ή περνάνε από τη μια στην άλλη Αυτές, δύο, τρεις, τέσσερις.
η μουσική: Για πολλή ώρα αρχικά, η σιωπή. Μια σιωπή που διακόπτεται κατά καιρούς σ’ όλη τη διάρκεια της δίωρης παράστασης, από γνωστές άριες διάσημων μουσικών όπως ο Verdi, ο Bizet, ο Di Capua κ.α.
η υπέροχη ιδαιτερότητα της μουσικής: αν μουσικές δημιουργών όπως αυτοί που μόλις αναφέρθηκαν χρήζουν περαιτέρω ιδιαιτερότητας, αυτή είναι πως εδώ οι ήχοι τους δεν ακούγονται ποτέ από τα ηχεία του θεάτρου. Αντίθετα, σαν από «κάπου αλλού» και σαν σε όνειρο, όλες οι μουσικές της Άριας της Έλενας έρχονται από τον ξεθωριασμένο, μακρινό ήχο ενός παλιού ραδιοφώνου. Αν η νατουραλιστική σκηνή πάσχισε τόσο επιμελώς να δώσει την αίσθηση ενός άλλου τόπου και χρόνου εμμονικά μιμούμενη την «πραγματικότητα», εδώ η αίσθηση αυτή πετυχαίνεται ακριβώς επειδή δεν έχει καμιά τέτοια επιδίωξη. Μέσα στο συνεχές ημίφως της τεράστιας σκηνής, στους απόηχους υπέροχων μελωδιών που μόλις που ακούγονται, και στην αργή επαναλαμβανόμενη κίνηση, έχω την αίσθηση ότι αυτό που βρίσκεται μπροστά μου συμβαίνει όντως κάπου αλλού. Ή καλύτερα πως θα μπορούσε να συνέβαινε για πάντα μπροστά στα μάτια μου, ενώ συνεχίζω τη ζωή μου. Κι έτσι γίνεται η «πραγματικότητα».
η υπέρβαση της μουσικής: κάπου μέσα στη σιωπή, μέσα στις απόμακρες κλασικές μελωδίες, συμβαίνει και αυτό: τη θέση τους παίρνει ένας λόγος. Δεν ξέρω ποιανού είναι (τώρα ξέρω: είναι του Fidel Castro). Αυτό που ξέρω είναι πως Αυτές συνεχίζουν να χορεύουν. Το ίδιο αργά και επαναλαμβανόμενα ανάμεσα στις καρέκλες. Στα λόγια του. Αυτές χορεύουν στα λόγια του. Τα λόγια μιας πολιτικής ομιλίας γίνονται η μουσική στις οποίες Αυτές συνεχίζουν να κινούνται. Θα ’λεγε κανείς πως ακολουθούν κατά γράμμα την οπτική του John Cage που ισχυρίζεται πως όσο βαθύτερα πηγαίνει κανείς στη σπουδή της μουσικής, τοσο συνειδητοποιεί πως οι ήχοι δεν είναι πια μόνο ήχοι αλλά είναι γράμματα: Α Β Γ Δ Ε Ζ Η.
η αναπνοή: όταν αναφέρομαι στη σιωπή ως βασικό μουσικό μοτίβο της Άριας δεν εννοώ φυσικά την κυριολεκτική σιωπή (αν κανείς μπορεί μετά τον Cage ακόμα και να ισχυριστεί πως μια σιωπή μπορεί να υπάρξει ποτέ στην κυριολεξία της[i]). Εννοώ την αναπνοή. Αυτή είναι η μουσική που αυτή, αυτή, αυτή, αυτή κι αυτή ακούν, μετρούν και ακολουθούν. Η κάθεμια τη δική της, η μια της άλλης και όλες όλων. Συνέχεια και δυνατά. Καθ’όλη τη διάρκεια της Άριας η αναπνοή γίνεται ο κύριος ήχος που ακούνε Αυτές κι εμείς. Για να συνεχίσουν (-ουμε).
η κίνηση: για πολύ ώρα ανύπαρκη ή σχεδόν αδιόρατη. Άλλες φορές πάλι απότομη, κοφτή και γρήγορη καθώς πηγαίνουν από τη μια καρέκλα στην άλλη, σε μια ιδιόρυθμη εκδοχή του παιχνιδιού των μουσικών καρεκλών. Ή καθώς εκτελούν κάποιο από τα εντυπωσιακά σε ακρίβεια σύνολα τους. Άλλες φορές πάλι (με σηκωμένη φούστα) να προσπαθεί να υπάρξει μέσα στον κύκλο τον ζωγραφισμένο με κιμωλία στο κέντρο της σκηνής. Στο τέλος, καθισμένη στο μπροστινό μέρος της σκηνής γίνεται μια σειρά απλών καθημερινών θηλυκών κινήσεων εκτελεσμένων από όλες Αυτές μαζί. Χέρια που περνάνε από το μπροστινό μέρος του κεφαλιού για να χαïδέψουν τα μαλλιά, χέρια στα γόνατα, σταυρωμένα πόδια. Ξανά και ξανά.
οι λέξεις: «Αύριο στις 7 το πρωί θα είμαι στο πράσινο παγκάκι. Αποφάσισα να σου μιλήσω.» Κείμενα στα γαλλικά, στα γερμανικά, στα αγγλικά. Του L.Tolstoy, του B. Strauss, του B.Brecht, του F. Dostoyevsky.
η Anne Teresa De Keersmaeker: Χορεύει μετά από 25 περίπου χρόνια και πάλι την Άρια. Γι’ αυτό την έκανε ύστερα απ’ όλο αυτό τον καιρό, λέει. Γιατί ήθελε πάλι να την χορέψει. Μετά θα πει: «Υπάρχουν πράγματα που είναι αυτό που είναι από μόνα τους και απλά στέκονται κοντά το ένα στο άλλο φτιάχνοντας αυτό που φτιάχνουν, μην ψάχνεις πάντα για αιτιότητα όταν κοιτάς.»
η σκέψη: η Άρια της Έλενας, διαβάζω[ii], θα μπορούσε να ανήκει σ’ ένα νέο είδος χορού. Τη χοροόπερα. Αν το χοροθέατρο επιδίωξε να εκφράσει τις κοινές αναζητήσεις θεάτρου και χορού, η Άρια κάνει το ίδιο για τα κοινά «θέλω» της μουσικής και του χορού, κάτι που η De Keersmaeker με τη σπάνια μουσική της ευαισθησία (έκδηλη σε όλες τις δουλειές της και τις ιδιαίτερες συνεργασίες της με μουσικούς) ξέρει καλά. Επίσης ξέρει, διαβάζω, να μη φτάνει στον εξπρεσιονισμό. Να αντιστέκεται σε κάθε μορφή συναισθηματικής αμεσότητας και παρόλα αυτά να διαποτίζει τις δουλειές της με δυνατά αισθήματα που όμως ποτέ δε δίνονται ανοιχτά και καθαρά στη σκηνή. Αυτό που ξέρει ακόμα καλύτερα όμως, σκέφτομαι όσο βλέπω την Άρια, είναι το θηλυκό γένος. Όχι απλώς επειδή είναι μόνο Αυτές στη σκηνή. Όχι γι’αυτό. Πιο πολύ, όπως θα πει κι η ίδια στην κουβέντα μετά την Άρια, επειδή βασικό της μέλημα όταν έψαχνε να μάθει πως τοποθετεί κανείς σώματα στη σκηνή, ήταν να μείνει κοντά στο δικό της σώμα και να μελετήσει τις κινήσεις του. Γι’ αυτή την κοντινότητα, λέει, είναι πιο ωραίο να ’σαι με άλλες γυναίκες στη σκηνή. Και το βρήκαν. Αυτές λοιπόν, τώρα, ξέρουν πως είναι να είσαι, να πέφτεις και να σηκώνεσαι, σε σώμα θηλυκό. Ξέρουν αυτό που στέκεται κι αυτό που καταρρέει. Όπως το video με τα κτήρια που κατεδαφίζονται το ένα μετά το άλλο σε δευτερόλεπτα -το οποίο θα δείξουν προς το τέλος της παράστασης από την παλιά πράσινη κινηματογραφική μηχανή. Όπως ο λόγος του Castro πριν την Αμερικάνικη εισβολή. Όπως κάθε είδους κατάρρευση. Ξέρουν πως είναι να κατερρέεις σε θηλυκό γένος. Μ’ όλη τη μελαγχολία, τη μοναξιά, τον ανεκπλήρωτο πόθο («Αποφάσισα να σου μιλήσω») της Άριας. Και να ξανασηκώνεσαι και να ξανακαταρρέεις. Σε δευτερόλεπτα. Όπως τα κτήρια της εικόνας.
η εικόνα: δεν μπορεί να υπάρξει σε καμιά ψηφιακή μορφή, εύκολα διαθέσιμη εδώ. Η Άρια της Έλενας φτιάχτηκε το 1984 και χορεύτηκε ξανά στο Λονδίνο, τον Απρίλιο του 2011. Μόνο κάτι φθαρμένα video από παλιά υπάρχουν να τους θυμίζουν όσα προσπαθούσαν να ξαναχορέψουν. «Καλή βοήθεια», είπε. Η καλύτερη όμως δεν ήταν αυτή: «Η πιο καλή εικόνα ήταν του σώματος». Είπε. «Όταν η φθαρμένη εικόνα του video από την οποία προσπαθούσαμε να καταλάβουμε τι κάνουμε, έλεγε πέντε βήματα, η Fumiyo (μια από τις χορεύτριες που μαζί με την Anne Teresa χόρεψε πάλι μετά από όλο αυτό τον καιρό τηνΆρια) επέμενε πως ήταν έξι. Έξι ήταν, έλεγε. Το σώμα μου λέει έξι. Και με τη δεύτερη ματιά στο video, ήταν στ’αλήθεια έξι.»
Με το σώμα λοιπόν: η πιο καλή εικόνα, με το σώμα.
Να τη! Πέντε γυναίκες, αυτή, αυτή, αυτή, αυτή κι αυτή με εκρού τιραντένια φορέματα. Αναπνέουν.
Σε περίπτωση που συμπληρώνει κάτι, να τη η μία εδώ με μισόγυμνα πόδια:
Ναι, το «νωρίς» της «δουλεύει» ακόμα (Early works), όπως δηλώνει άθελα του ο τίτλος του σπάνιου αναδρομικού αφιερώματος στις πρώτες δουλειές των Rosas και της Anne Teresa De Keersmaeker, με τις οποίες έχουμε την τύχη να συναντιόμαστε αυτές τις μέρες στο Λονδίνο στο Sadler’s Wells theatre.
Και έχω σοβαρές υποψίες πως θα «δουλεύει» για καιρό...
[i] Αναφέρομαι στην γνωστή άποψη του διάσημου Αμερικανού συνθέτη John Cage πως η σιωπή δεν υπάρχει ποτέ ως κυριολεκτική κατάσταση απουσίας κάθε ήχου μιας και υπάρχει πάντοτε κάτι για να ακούσει κανείς ακόμα και μέσα σ’ένα ηχομονωμένο δωμάτιο όπου μπορεί να ακούσει τον ήχο της καρδιάς και του κυκλοφορικού του συστήματος.
[ii] Van Kerkhoven, Μ. and Laermans, R., (1998), Anne Teresa De Keersmaeker, Vlaams Theater Instituut. Πηγή στο διαδίκτυο:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου