Ο ΝΟΝΟΣ.

Today, I’ll make you an offer you can’t refuse!

Η ιστορία μίας οικογένειας, μίας ιταλοαμερικανικής φαμίλιας, η οποία δεσπόζει ανάμεσα στους ηγέτες του οργανωμένου εγκλήματος που καταδυναστεύουν την μεταπολεμική Αμερική, οι σκοτεινές προθέσεις των μελών της, η ευθύνη του καθενός απέναντι στα υπόλοιπα πιο αδύναμα μέλη της, η απόλυτη ανάγκη για την εξασφάλιση του σεβασμού, η κληρονομιά ενός θρυλικού πατέρα-αφέντη, ο ακήρυκτος πόλεμος μεταξύ αυτών που διαχειρίζονταν το βρώμικο χρήμα… Όλα αυτά αποδοσμένα με δυνατές, σχεδόν πρωτόγνωρα σκληρές, ερμηνείες υπό το πρίσμα μία συμπαγούς σκηνοθεσίας και με την εκφραστική ικανότητα μίας εκπληκτικά σκοτεινής φωτογραφίας.

Really, an offer you can’t refuse.

O Francis Ford Coppola μεταφέρει στο σελυλόιντ το μυθιστόρημα του Mario Puzo και, όπως ο ίδιος ισχυρίζεται, το διανθίζει με το χρώμα και τις μυρωδιές της δικής του, επίσης ιταλικής καταγωγής, οικογένειας. Για τον Coppola ο Νονος είναι μία πολύ προσωπική υπόθεση. Είναι ευκόλως ανιχνεύσιμο στον τρόπο της κινηματογραφικής αφήγησης, στο συναισθηματικό προφίλ των ηρώων του, στην επιμονή του να αναλύει διεξοδικά τις σχέσεις που αναπτύσσονται. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα ήταν φυσικό να θεωρήσει ιδιαίτερα πρόσφορη την συνεργασία με ανθρώπους του στενού συγγενικού του περιβάλλοντος όπως με την αδελφή του (Connie, κόρη του Vito Corleone), τον πατέρα του Carmine Coppola στη μουσική επένδυση της ταινίας, και να αντιμετωπίσει με φετιχισμό την εμφάνιση της κόρης του, τότε βρέφος, Sofia σε μία από τις πιο καθοριστικές σκηνές της ταινίας και της τριλογίας, την σκηνή της βάπτισης.

Ο Coppola συνυπογράφει το σενάριο μαζί με τον συγγραφέα Mario Puzo όμως γίνεται φανερό κάτι που και ο ίδιος δεν αποκρύπτει: το σεναριακό πόνημα δεν ήταν το βασικό εργαλείο εργασίας, τουλάχιστον όχι για τον σκηνοθέτη. Το ίδιο το βιβλίο ήταν. Αυτός είναι και ο λόγος που η ταινία αποδεικνύεται μία ολοκληρωμένη αφήγηση χωρίς ελλείψεις που να οφείλονται σε ακρωτηριασμούς του κειμένου. Ο σκηνοθέτης της κατάφερε να ενσωματώσει όλη την δυναμική του μυθιστορήματος στην ταινία ρίχνοντας λίγο παραπάνω φως σ’ αυτές που θα μπορούσαν να θεωρηθούν αβανταδόρικες, κινηματογραφικά, σκηνές. Στην οθόνη μεταφέρθηκε η συνολική έμπνευση του συγγραφέα, προσέξτε, όχι όλο το μυθιστόρημα αυτό δεν θα ήταν δυνατό, όμως σίγουρα το σύνολο των προθέσεων του.

Η αφηγηματική ραχοκοκαλιά της ταινίας είναι παλιά και δοκιμασμένη. Η πορεία μίας οικογένειας μέσα στο χρόνο, η κληρονομιά που δέχεται κάθε γενιά από την προηγούμενη, ο αγώνας για να κρατηθεί αυτή η οικογένεια ενωμένη μέσα από τις αντιξοότητες. Ναι, δεν ξεχνώ ότι πρόκειται για μία οικογένεια εγκληματιών. Η ταινία θα μπορούσε εύκολα να αντιμετωπιστεί τόσο ως ένα οικογενειακό δράμα όσο και ως μία καθαρόαιμη γκανγκστερική ταινία. Ο Coppola τα καταφέρνει περίφημα και στα δυο. Έχουμε μία ταινία όπου η διάθεση ανάλυσης των αιτιών των οικογενειακών συγκρούσεων συλλειτουργεί με μία σπουδή πάνω στη ψυχοσύνθεση της ειδικής κατηγορίας των εγκληματιών που είναι η μαφιόζοι. Η επιτυχία του Coppola είναι ότι ο κόσμος των γκάνγκστερ δεν μας παραδίδεται μέσα από την αντικειμενική ματιά ενός παρατηρητή. Η ιστορία εκτυλίσσεται μέσα στον κόσμο της Μαφίας και εκφέρεται με τους δικούς της όρους, τους κανόνες της και την ηθική της. Πλησιάζουμε την ταινία αβέβαιοι για τις προσδοκίες μας και παγιδευόμαστε σ’ ένα κόσμο βίας και περίεργων ηθικών κανόνων όπου οι ίδιοι οι φορείς της εξέλιξης μας ξεναγούν στον σκοτεινό τους κόσμο και μας μυούν σε συμπεριφορές που υπακούουν σε κώδικες ξένους προς εμάς. Το αποτέλεσμα? Γινόμαστε ανίκανοι να τους μισήσουμε καθώς η οπτική μας γωνία σχεδόν ταυτίζεται με την δική τους. Δεν είναι τυχαίο ότι οι όλοι οι χαρακτήρες αν και ουσιαστικά κακοί, μας είναι συμπαθείς, μας οδηγούν σε μία προσπάθεια να ερμηνεύσουμε τις αντιδράσεις τους. Ο Vito Corleone όταν ανθίσταται στο δέλεαρ του μεγάλου κέρδους που θα του εξασφάλιζε η διακίνηση ναρκωτικών είναι σχεδόν συγκινητικός. Επίσης δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι στην ταινία δεν σκοτώνεται κανείς «αθώος» και δεν γίνονται αναφορές στην πορνεία, στην εκμετάλλευση αδυνάμων, στις εκτελέσεις αθώων. Η ταινία είναι μία ιστορία κυρίων , κυρίων του οργανωμένου εγκλήματος που ξεκαθαρίζουν τις διαφορές τους μεταξύ τους, που έχουν λόγο τιμής, που σέβονται ο ένας τη δύναμη και την προσωπικότητα του άλλου. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον ανδρώνεται ο Michael Corleone, ο γιος του Vito που μετά την απόπειρα κατά του πατέρα του και την ατυχή προσπάθεια του θερμοκέφαλου αδελφού του Sonny να ηγηθεί της οικογένειας παίρνει την απόφαση να ακολουθήσει τον δρόμο που είχε αποκηρύξει. Βαθιά αμφιλεγόμενος χαρακτήρας, σκεπτόμενος, ουσιαστικά ικανός, αγνός στην αρχή της πορείας του, εγκεφαλικός και αποφασιστικός δεν υπάρχει αμφιβολία ότι συμβολίζει την ίδια την Αμερική. Μέσα από την σταδιακή ‘μεταμόρφωση» του αγνού και ίσως ιδεαλιστή(?) Michael αντιλαμβανόμαστε την εξέλιξη ενός έφηβου έθνους που τελικά ενηλικιώθηκε σα να προοριζόταν να καταλάβει τη θέση του «νονού» σύσσωμου του πλανήτη.

O Coppola καταθέτει μία κινηματογραφική γραφή που χαρακτηρίζεται από λεπτομέρεια και περισσή φροντίδα. Οι κύριες σκηνές του έργου είναι τόσο δουλεμένες που παρουσιάζονται τέλειες ως προς το σύνολό τους, την διάρκεια τους και κυρίως την αποτελεσματικότητά τους. Ο Coppola αριστοτεχνικά ανοίγει το φιλμ με την σκηνή του γάμου της κόρης του Vito Corleone. Κατά την διάρκεια του γλεντιού που λαμβάνει χώρα μετά τον γάμο, αφού έχουμε ήδη πληροφορηθεί ότι μέρα γάμου ένας Σιτσιλιάνος δεν αρνείται καμία χάρη, και με αφορμή αυτό, ο σκηνοθέτης μας συστήνει όλους τους πρωταγωνιστές της ιστορίας και όχι μόνο. Μας δίνει για τον καθένα ιδιαίτερες λεπτομέρειες που θα μας βοηθήσουν να διαγνώσουμε την ψυχοπαθολογία τους και να ερμηνεύσουμε τις αντιδράσεις τους αργότερα. Ο Coppola «ανεβάζει» όλο το καστ του on stage και το επιστέγασμα αυτής της, ας πούμε, εισηγητικής σκηνής, είναι η φωτογραφία του γάμου που περιλαμβάνει όλη την φαμίλια. Στο μεταξύ και άμα την ολοκληρώσει της σκηνής έχουμε αντιληφθεί πλήρως το μέγεθος της προσωπικότητας και της επιρροής του Vito Corleone αλά και την υποβόσκουσα αντιπαλότητα ανάμεσα σ’ αυτόν και τον πιο ενδιαφέροντα γιο του τον Michael. Η σκηνή που θεωρώ κλειδί είναι η σκηνή του φόνου του Solozzo από τον Michael. Είναι η σκηνή που ο ήρωας περνάει το κατώφλι των δισταγμών του, είναι η ώρα που εκπληρώνει την υπόσχεση που έχει δώσει στον πατέρα του στο νοσοκομείο. Μερικά δευτερόλεπτα αυτοσυγκέντρωσης αυτού του καθαρού, σχεδόν baby face προσώπου και βιώνουμε την απόλυτη μεταμόρφωση, αισθανόμαστε την αποφασιστικότητα που τον πλημμυρίζει. Ο Michael σκοτώνει τον Sollozzo και εγκαταλείπει τον τόπο του εγκλήματος αγνοώντας κάθε συμβουλή του πρωτοπαλίκαρου Clemenza και αποδεικνύοντας ότι είναι ο αδιαφιλονίκητος αρχηγός της φαμίλιας, ο κληρονόμος του θρυλικού πατέρα, αυτός που θα τον ξεπεράσει. Εκτός από την εκπληκτική απόδοση της μεταστροφής του χαρακτήρα και μάλιστα με έναν τόσο εσωστρεφές τρόπο που παραπέμπει απευθείας στην σκηνοθετική αντίληψη του Kazan, η σκηνή είναι άξια να μνημονευθεί και για το σασπένς της. Η δόσεις της αγωνίας είναι μελετημένες και η κορύφωσή της επέρχεται κατά την έξοδο του Michael από τον χώρο του εγκλήματος όταν αψηφά την χιλιοειπωμένη συμβουλή «Πέταξε αμέσως το όπλο» και το κρατά τόσο ώστε να μας προκαλέσει ένα γερό σφίξιμο στο στομάχι.

Είναι σαφές ότι ο σκηνοθέτης έχει μελετήσει αρκούντως τον μαιτρ του σασπένς.

Η σκηνή της απόπειρας δολοφονίας του Vito, η σκηνή του νοσοκομείου, η σκηνή του θανάτου του Sonny, οι σκηνή του γάμου στην Σικελία, η σκηνή της συνάντησης των αρχηγών των 5 οικογενειών, η τελική σκηνή της βάπτισης κατά την οποία ο Michael γίνεται νονός και με τις δύο έννοιες, την κλασσική και αυτή που εγκαινιάζει το φιλμ, όλες είναι προσεκτικά σχεδιασμένες και τέλεια γυρισμένες και η κάθε μία εισάγει καινούρια στοιχεία στον τρόπο απόδοσης της βίας. Η βία στο έργο του Coppola είναι τελετουργική. Σχεδόν κάθε σκηνή βίας είναι δομημένη έτσι ώστε παράπλευρες λεπτομέρειες πριν την κατεξοχήν πράξη να μας προειδοποιούν και άλλες κατά την διάρκεια ενός φόνου να συμπληρώνουν την σκηνή με έναν παράδοξο τρόπο. Στην σκηνή της απόπειρας κατά του Vito Corleone, μία σκηνή που ξαφνιάζει καθώς σχεδόν στην αρχή του έργου βλέπουμε να πυροβολούν αυτόν που θεωρούμε αδιαφιλονίκητο πρωταγωνιστή, όταν η κάμερα ατενίζει από πάνω το πεσμένο σώμα του Brando στον δρόμο γύρω του κυλούν φρούτα. Είναι μία λεπτομέρεια που τραβάει το βλέμμα πιθανώς γιατί η χρήση κίνησης – έστω και φρούτων- μία στιγμή που όλα και όλοι είχαν παγώσει προσδίδει μία αναπάντεχη δυναμική στην σκηνή: «Γλίτωσε? «Δεν γλίτωσε» «Γλίτωσε?» Ο Coppola δεν είναι ιδιαιτέρως φίλος της βίας, όταν όμως πρέπει να αποδώσει τέτοιες σκηνές το κάνει με έναν τρόπο που μένει αξέχαστος και που παρ’ όλο που είναι ευθύς και σοκαριστικός ακόμη και ο θεατής-μη φίλος της βίας δεν αποστρέφει το βλέμμα του.

Το καστ του Godfather όπως όλοι γνωρίζουμε είναι θρυλικό. Αυτό που ίσως δεν ξέρουμε οι περισσότεροι είναι ότι ο Coppola ίδρωσε στην κυριολεξία για να πείσει την Paramount ότι οι ηθοποιοί που πρότεινε ήταν οι μόνοι που μπορούσαν να εμφυσήσουν ζωή στους χαρακτήρες του βιβλίου. Χιλιάδες δοκιμαστικά για τον ρόλο του Michael και ο Coppola να προσπαθεί να πείσει απεγνωσμένα το στούντιο ότι ο Pacino ήταν ο Michael… Βροντερή άρνηση στο όνομα του Marlon Brando το οποίον έτρεμαν τα στούντιο λόγω της ασυνέπειάς του και του εκκεντρικού του χαρακτήρα. Τελικά, ο Coppola εξασφάλισε τους ηθοποιούς του όμως έπρεπε να φτάσει το φιλμ στη σκηνή του φόνου του Sollozzo για να παραδεχθεί το στούντιο ότι ο Al Pacino και μόνο αυτός μπορούσε να ερμηνεύσει τον Michael. Αυτό το γκρο πλαν του εσωστρεφούς παιδιού που μετατρέπονταν μέσα από μία σειρά υπολογιστικών διαδικασιών που διαρκούσαν δευτερόλεπτα στον χειριστικό, οσονούπω, Don δεν πάγωσε μόνο εμάς, πάγωσε προφανώς και τους παραγωγούς. Το καστ έμεινε στην ιστορία. Νομίζω πολύ λίγοι ρόλοι ίσως άλλος ένας αυτό του Bogart στην Casablanca, έχουν βιώσει τόσες αναφορές και έχουν προκαλέσει την μίμηση όσο ο ρόλος του Corleone όπως το απέδωσε ο Brando. Ο άνθρωπος ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ηθοποιούς του αιώνα, no doubt about that, και αυτό το επιβεβαιώνει ένας ακόμη μεγάλος σκηνοθέτης, ο Elia Kazan, πριν τον Coppola.

Ο Brando ενσαρκώνει το αρχετυπικό πρότυπο του πατέρα-αφέντη της φαμίλιας με ένα εντελώς προσωπικό τρόπο και μακριά από κάθε ισχύον στερεότυπο. Η αντιφατικότητα του χαρακτήρα, αποδίδεται μέσα από την αντίθεση της εγκληματικής του φύσης και της ωριμότητας και της σοφίας ενός ανθρώπου που δείχνει ότι έχει εντρυφήσει στην ανθρώπινη ψυχή και ακόμη, αν είναι δυνατόν (!), έχει φιλοσοφήσει την βαθύτερη ουσία ενός εγκλήματος. Η ερμηνεία του χτίζεται πάντα σε αναφορα με τους υπόλοιπους ηθοποιούς. Μπορεί να ξεχνάει τα λόγια του (του ήταν αδύνατο να τα απομνημονεύσει και στα γυρίσματα χρησιμοποιούνταν autocue) όμως το βαθύ του βλέμμα είναι εκεί για να διαλέγεται με τους νεαρούς ηθοποιούς που τον περιβάλλουν. Είναι πάντα ένα βήμα εμπρός τους. Η υποκριτική του αντίδραση είναι αποτέλεσμα μίας ερμηνείας από μέρους του των προθέσεων που οι υπόλοιποι ηθοποιοί δεν είχαν καν προλάβει να εκφράσουν και μία πλατφόρμα πάνω στην οποία όλοι πάτησαν προκείμενου να απογειώσουν τους ρόλους τους. Κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από την επιρροή Brando, όπως άλλωστε κανείς δεν ξεφεύγει από την εξουσία του Corleone. Όχι εξ αιτίας του φόβου, μα για λόγους σεβασμού και ασφάλειας.

Ο Al Pacino σ’ αυτήν την ταινία (σε όλη την τριλογία) ερμηνεύει έναν από τους πιο καθοριστικούς ρόλους της ζωής του. Και τους πιο ολοκληρωμένους. Αρχικά πιθανώς να το κάνει ερήμην του. Δεν ήταν σε θέση να κατανοήσει αυτό που διέκρινε ο Coppola στο πρόσωπό του. Στη συνέχει όμως μπολιάζει το ρόλο με στοιχεία αυτού που θα αποτελέσει αργότερα την απαράμιλλη υποκριτική του περσόνα. Μέχρι τα μισά του έργου βλέπουμε έναν εκπληκτικό ηθοποιό, που χειρίζεται λυτρωτικά τις μεταπτώσεις του χαρακτήρα, που επικοινωνεί τα διλήμματά του, που αφήνει να διαφανεί ότι παρά τις αντιδράσεις του είναι γνήσιος γιος του πατέρα του, που αποδεικνύεται αποφασιστικός και που είναι σκληρός όταν απαιτείται. Στην σκηνή όμως στη Σικελία που ζητάει με τον δικό του παράδοξο τρόπο την Απολλώνια σε γάμο από τον πατέρα της παίρνουμε μία μικρή γεύση από ένα εκπληκτικό PACINO όπως αυτός θα εξελιχθεί μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Η ερμηνεία του στηρίζεται κατά πολύ πάνω στη συνειδητοποιήση ότι η επιβίωση του και της οικογένειάς του έγκειται στην ικανότητά του να πραγματοποιήσει επιτυχώς την μετάβαση από τη μία φάση της ζωής του στην επόμενη. Ο Pacino προσδίδει στον χαρακτήρα του Michael το στοιχείο που απαιτείται προκειμένου να επιβληθεί στις φωνές του Sonny, την βλακεία του Freddo, την σοφία, προϊόν εμπειρίας του Vito και την μετριοπάθεια του Hagen, μία υποβόσκουσα απειλητική διάθεση που αφήνει διαρκώς υπονοούμενα για το πόσο ελαστικά μπορούν να γίνουν τα όρια του. Και στην κορυφαία σκηνή της βάπτισης το αποδεικνύει περίτρανα.

Ο James Caan καλείται να ενσαρκώσει τον Sonny, πρώτο γιο Corleone, φυσικό διάδοχο. Η ερμηνεία είναι πραγματικά πολύ καλή, και συναντά κάθε προσδοκία του σκηνοθέτη και δική μας. Ανυπόταχτος, με φλογερό ταμπεραμέντο, με αγαθές ως προς την οικογένεια διαθέσεις, θα θυσιαστεί λόγω της ανικανότητάς του να αυτοελέγχεται και αυτό θα είναι το τελευταίο μάθημα που θα πάρει ο Michael πριν γίνει Don. Ο Caan ερμηνεύει τον ρόλο με πάθος και σύνεση. Παρ’ όλο που μοιάζει αβανταδόρικος, στην ουσία είναι ένας ρόλος παγίδα. Εύκολα θα μπορούσε να τον οδηγήσει ένας ηθοποιός στα όρια της γραφικότητας. Ο φωνακλάς, γυναικάς, μη υπομονετικός και καθόλου ψύχραιμος και μετρημένος μαφιόζος, είναι εύκολο να αντιμετωπισθεί σε ένα πρώτο επίπεδο χωρίς καμία προσπάθεια εμβάθυνσης. Όμως όχι, ο Caan πριν εξωτερικεύσει τα χαρακτηριστικά του Sonny είχε σαφώς κάνει μία βουτιά στην ουσία του χαρακτήρα. Ο Sonny δεν είναι ανίκανος, είναι απλώς πιο παρορμητικός και λιγότερο υπολογιστικός (για να μην πω περισσότερο συναισθηματικός) από τον Michael.

Ο Robert Duvall, ερμηνεύει τον ρόλο του Tom Hagen ενός εν δυνάμει γιου του Corleone, ήρεμου και αξιοπρεπούς. Πίσω από την δράση, μετριοπαθής, ο Duvall προσεγγίζει τον ρόλο με μία ικανότητα ανέκφραστης εκφραστικότητας. Διατυπώνει διαρκώς ορθολογικές απόψεις χωρίς να επιτρέπει στον εαυτό του να εκφράσει τα πραγματικά του συναισθήματα παρά μόνο με τα μάτια. Και διορθώστε με αν κάνω λάθος, όμως σ’ αυτήν την φαινομενικά υποτονική ερμηνεία, εγώ μπορώ να διακρίνω κυρίως στοιχεία θλίψης και ποτέ φόβου ή άλλων πιο επιθετικών συναισθημάτων. Είναι άραγε ανακούφιση αυτό που πλημμύρισε το πρόσωπό του όταν ο Michael τον απήλλαξε των καθηκόντων του?

Η γυναικεία απουσία είναι αισθητή. Οι γυναίκες της φαμίλιας δεν έχουν θέση σ’ αυτό το δράμα, δεν είναι τυχαίο ότι δεν ακούμε ούτε καν το όνομα της συζύγου Corleone σ’ όλο το φιλμ. Ο ρόλος που παίζουν είναι επικουρικός, αναφέρονται μόνο όταν γεννάνε ή όταν καλούνται να κλάψουν ένα νεκρό. Η περιφρόνηση που γνωρίζουν υπογραμμίζεται ακόμη περισσότερο από την ευκολία με την οποία οι σύζυγοι και αδελφοί τους τους λένε ψέματα. Ο Michael κοιτάει την αδελφή του και την γυναίκα του κατάματα που αποποιείται κάθε ευθύνη για τον θάνατο του γαμπρού του. Δεν θα το έκανε αυτό σε έναν άντρα της φαμίλιας. Ο κώδικας τιμής δεν θα το επέτρεπε ποτέ. Η μόνη γυναίκα που λίγο ξεχωρίζει είναι η , δεύτερη σύζυγος του Michael (Diane Keaton). Μία ξένη, που η ελαχίστως αναλυμένη προσωπικότητά της προοικονομεί την επερχόμενη αντίδρασή της στο νέο πρόσωπο και ρόλο του άντρα της.

Ο Coppola εργάστηκε και στα τρία φιλμ με τους ίδιους περίπου βασικούς συντελεστές. Η φαμίλια των συντελεστών των «νονών», πιο διευρυμένη ή πιο συρρικνωμένη στ’ αλλα δύο φιλμ, εργάστηκε σκληρά και αποδοτικά για ένα αριστουργηματικό αποτέλεσμα. Ο Dean Tavoularis στα σκηνικά, ο Gordon Willis, στενός συνεργάτης του Woody Allen, στη διεύθυνση φωτογραφίας προσφέροντάς μας αυτά τα καταπληκτικά φωτισμένα πλάνα των πρωταγωνιστών που ξεπροβάλλουν μεγαλοπρεπώς από το σκοτάδι, ο μαγικός Nino Rota που μας χάρισε αυτή την μελαγχολική και νοσταλγική μελωδία – φόρο τιμής σε μία εποχή βίας και ανατροπής…

Θα πρέπει να αναφερθώ στην τελική σκηνή του έργου όπου λίγο πριν κλείσει μία πόρτα μπροστά της, η ξαφνιασμένη ίσως και τρομοκρατημένη Kay βλέπει τα μέλη της φαμίλιας ν’ αναγνωρίζουν ως Don τον Michael με το χαρακτηριστικό χειροφίλημα. Μία σκηνή που δεν μας λυτρώνει, μας προετοιμάζει: the best is yet to come: The Godfather : Part II

Βαθμολογία: (10/10)

ΥΓ1. Μαφία είπατε; Τσ,τσ,τσ, που την ακούσατε αυτήν την λέξη;

ΥΓ2. Oscar είπατε; Ποιος νοιάζεται για το πόσα πήρε; Έπρεπε να τα πάρει όλα!

ΥΓ3. Καθώς έβλεπα το φιλμ και κυρίως καθώς εξελίσσονταν το κείμενό μου, έμοιαζε ολοένα και πιο φυσικό το να το αφιερώσω στην «φαμίλια» του cine. My deepest respects, dear gentlemen.

Αλκηστις Χαρσουλη

---

Τετάρτη 21 Οκτωβρίου 2009

O Francis Ford Coppola μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη το δημοφιλές μυθιστόρημα του Mario Puzo και κυριολεκτικά καταφέρνει να μαγέψει. Εμπλουτίζοντάς το με στοιχεία της δικιάς του, ιταλικής καταγωγής, προσφέρει μια ταινία που έμελλε να μείνει στη ιστορία, μια ταινία που δεν μπορεί κανείς να πει ότι είναι κάτι λιγότερο από ένα αριστούργημα της 7ης τέχνης. Μια ταινία που αποτέλεσε το πρώτο μέρος της πιο θρυλικής ίσως μέχρι σήμερα, τριλογίας του σύχρονου κινηματογράφου. Μια ταινία που ταξίδεψε και ταξιδεύει μέχρι και σήμερα μέσα στον χρόνο. Το σενάριο της ταινίας είναι δια χειρός Coppola, για την συγγραφή του οποίου όμως ζήτησε την συμβολή και του ίδιου του συγγραφέα, Mario Puzo. Όμως ήταν το σενάριο ή κινηματογράφηση της ιστορίας το βασικό μέλημα του Coppola; Παρακολουθώντας κανείς την ταινία, αντιλάμβάνεται σαφέστατα πως ήταν το δεύτερο. Ο Coppola δεν θέλει να δημιουργήσει ένα σενάριο βασισμένο στο βιβλίο αλλά, να μεταφέρει το βιβλίο, αφηγούμενος την ιστορία του στο κινηματογραφικό πανί.

Το να μεταφερθεί ολόκληρο το μυθιστόρημα χωρίς περικοπές, όπως αντιλαμβάνεστε ήταν αδύνατον. Γι`αυτό το λόγο ο σκηνοθέτης εστίασε σε εκείνες τις στιγμές που κινηματογραφικά είχαν τη μεγαλύτερη δυναμική. Το σπουδαίο όμως είναι πως παρ`όλα ταύτα, κατάφερε να μην κατακρεουργήσει το βιβλίο αλλά αντίθετα, να το εξυψώσει, τόσο στα μάτια αυτών που το έχουν διαβάσει, όσο και στα μάτια εκείνων που αποφάσισαν να το κάνουν βλέποντας την ταινία. Η δυναμική των σκηνών αυτών είναι τόσο έντονη, η κάθε μία από αυτές είναι με τόση φροντίδα και λεπτομέρεια δουλεμένη που τόσο ατομικά, όσο και ενιαία, αποτελούν ένα κινηματογραφικό ποίημα, συνθέτουν σκηνές ανθολογίας. Η αφηγηματική μορφή της ταινίας δεν είναι καινούργια. Έχει δοκιμαστεί πολλάκις και το σημαντικότερο όλων, αποδίδει. Παρακολουθούμε λοιπόν την πορεία μιας οικογένειας μέσα στον χρόνο. Την κληρονομιά μιας οικογένειας που περνάει τελετουργικά από τη μια γενιά στην άλλη. Τους αγώνες μιας οικογένειας να παλέψει ενάντια στα πάθη και τις αντιξοότητες, που παρά τις δολοπλοκίες και τα συμφέροντα, προσπαθεί να μείνει ενωμένη και αδιάσπαστη. Μπορεί η ταινία να είναι εν μέρη γκανγκστερική όμως, ας μην ξεχνάμε πως παρά την εγκληματική της δράση, αφηγείται την ιστορία μιας δεμένης οικογένειας, μιας οικογένειας που πολλοί θα ζήλευαν.

Αν αναλογιστούμε λοιπόν τα παραπάνω, έχουμε μια ταινία, μίξη του γκανγκστερικού μύθου και του κλασσικού οικογενειακού δράματος εποχής. Και εκεί είναι που φαίνεται η μαεστρία του Coppola, στο ότι καταφέρνει να ισορροπήσει ανάμεσα στα δύο και να μοιράσει ισάξια, τόσο την διάθεση όσο και τα συναισθήματά μας. Παρακολουθούμε την εξέλιξη της ζωής και της δράσης μιας οικογένειας μαφιόζων, όχι μέσω ενός τρίτου, ηθικολογικού ματιού αλλά από τα έσω της. Κρίνουμε με βάση τους δικούς της κώδικες, τους δικούς της ηθικούς και διδακτικούς κανόνες. Μπορεί ορισμένες στιγμές η βία να είναι περισσότερη από αυτή που μπορούμε να αντέξουμε όμως, στηρίζεται και οριοθετείται μέσα στα δικά τους πλαίσια δικαιοσύνης. Κανείς δεν μπορεί να την κατηγορήσει. Πού είναι η μαγκιά σε αυτό; Ότι ουσιαστικά, δεν μπορούμε να κατακρίνουμε και πολύ περισσότερο να μισήσουμε κανέναν.

Η ταινία είναι μια αντρική υπόθεση κάτι που ο Coppola κάνεις εξ`αρχής ξεκάθαρο. Η γυναικεία παρουσία είναι σχεδόν ανεπαίσθητη, με μικρή εξαίρεση της Diane Keaton στο ρόλο της συζύγου του Michael Corleone, στο ρόλο μιας ξένης γυναίκας που δεν ανατράφηκε για να σκύβει το κεφάλι και είναι η μόνη που αντιδρά βλέποντας την αλλαγή του άντρα της. Οι υπόλοιπες, απλά σιωπούν, ακόμα κι όταν πονάνε, ακόμα και όταν κλαίνε. Ακόμα και οι ίδιοι οι άντρες και οι πατεράδες τους τις υποτιμούν, δεν τις υπολογίζουν.

Όμως δεν είναι μόνο αυτό το στοιχείο που καθορίζει τον αντρικό τύπο της ταινίας. Είναι και ο τρόπος που αντιμετωπίζουν οι Corleone τον θάνατο. Δεν σκοτώνουν αθώους, δεν την πληρώνουν άμαχοι. Τόσο η δικιά τους οικογένεια όσο και των υπόλοιπων μαφιόζων, ακολουθούν έναν κώδικα τιμής, έναν δικό τους κώδικα, έναν κώδικα γεμάτο ηθικούς φραγμούς, όχι για την ζωή του εχθρού τους, τους οποίους όμως παράλληλα σέβονται, αλλά για την ζωή των παράπλευρων ανθρώπων. Μπορεί να είναι μαφιόζοι όμως, δεν είναι στυγεροί εγκληματίες, δολοφόνοι χωρίς οίκτο. Ναι, παρανομούν, χωρίς όμως οι παρανομίες τους αυτές να στερούν την ζωή αθώων, χωρίς να χρειαστεί να εκμεταλλευτούν ή να θυσιάσουν αθώους. Ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα!

Η βία ωστόσο είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ταινίας. Άλλοτε υποβόσκει προετοιμάζοντάς μας για την έκρηξή της και άλλοτε μας ξαφνιάζει. Συμβαίνει τόσο απότομα, τόσα ξαφνικά και όμως, μας εκπλήσσει, δεν μας σοκάρει. Είναι τόσο τελετουργικά δομημένες στο σύνολό τους που ακόμα κι αν θέλουν να σε σοκαρίσουν δεν τα καταφέρνουν. Σε αφήνουν απλά να παρακολουθείς εκστασιασμένος, συνθέτοντας τα κομμάτια ενός πολύπλοκου οικογενειακού παζλ. Μπορεί ο Coppola να μην είναι κινηματογραφικός υποστηρικτής της βίας όμως, όταν πρέπει να την αξιοποιήσει ξέρει πως να το κάνει.

Το cast του "Νονού" είναι από τα πιο συζητημένα και ολοκληρωμένα όλων των εποχών. Μπορεί η Paramount να είχε τις αντιρρήσεις της όμως, σίγουρα το τελικό αποτέλεσμα την έκανε να αναθεωρήσει. Ο Marlon Brando στον ρόλο του πατέρα πρότυπο της οικογένειας, αποδεικνύει πως παρά το εκκεντρικό του χαρακτήρα του, ήταν από τους πιο ολοκληρωμένους ηθοποιούς του χώρου στα χρονικά. Δεν ακολούθησε κανένα στερεότυπο, αντίθετα μάλιστα. Ενσάρκωσε τον Corleone με ένα δικό του τρόπο, έναν τρόπο που μιμήθηκαν πολλοί πολλάκις στο μέλλον ή που έστω, υιοθέτησαν στοιχεία του. Τα λόγια του μπορεί να μην κατάφερε να τα μάθει απ`έξω παρ`όλα ταύτα, το βλέμμα του και η εκφραστικότητά του ήταν αρκετά καλλιτεχνικά προσόντα για να χτίσουν έναν μύθο.

Ο James Caan στο ρόλο του Sonny καταφέρνει να εξωτερικεύσει όλο του το πάθος. Παρά που ο ρόλος του μοιάζει αβανταδόρικος, πολύ εύκολα θα μπορούσε κανείς να παρασυρθεί και να οδηγηθεί σε μανιερισμούς. Ο ρόλος του αφορά έναν άνθρωπο που δεν υποτάσσεται, έναν άνθρωπο δίχως ίχνος ψυχραιμίας και αυτοελέγχου. Αν και ο ίδιος υιοθετούσε τα παραπάνω χαρακτηριστικά, θα είχε θυσιαστεί άδοξα όπως και ο Sonny. Ευτυχώς, δεν ακολούθησε τα χνάρια του, εκείνα που τον οδήγησαν στην αυτοκαταστροφή του, έστω και αν ήταν γεμάτα από αγάπη για την οικογένειά του. Στο αντίθετο άκρο, εκείνο της μετριοπάθειας, συναντάμε τον Robert Duvall, στο ρόλο του Tom, ενός ανθρώπου ανέκφραστου που όμως, ο ίδιος καταφέρνει να εκφράσει εκπληκτικά, έστω και υπόγεια. Σαφώς πιο ορθολογικός και πιο συναισθηματικός από τους υπόλοιπους γιους του Corleone, μαεστρικά καταφέρνει να κουκουλώσει μια μελαγχολική θλίψη.

Ο Al Pacino ίσως στον πιο καθοριστικό και ολοκληρωμένο ρόλο της καριέρας του, έναν ρόλο που τον ακολούθησε μέχρι και την ολοκήρωση της τριλογίας. Μπορεί κανείς να μην το πίστευε, ίσως ούτε και ο ίδιος όμως, πίσω από το αμούστακο τότε πρόσωπό του, κρυβόταν ίσως ο μοναδικός άνθρωπος που θα μπορούσε να αποδώσει τόσο άψογα, τόσο μαγικά, τον χαρακτήρα του Michael. Μαεστρικά χειρίζεται τις μεταπτώσεις του χαρακτήρα του, τον τρόπο με τον οποίο ο Michael προσπαθεί να χειριστεί τα πράγματα, τα προσωπικά του διλήμματα. Όσο και να μην θέλει, πρέπει να ακολουθήσει την μοίρα του, όλα άλλωστε επιβεβαιώνουν ότι είναι γνήσιος γιος του πατέρα του. Ένας ονειρεμένος Pacino ο οποίος και ξεκίνησε τότε να χτίζει το όνομα που απέκτησε στις επόμενες δεκαετίες, ένας Pacino σε μια ερμηνεία που έδειξε ότι ξέρει να διαχειρίζεται τα προσόντα του, με κορυφαία ίσως την σκηνή της βάπτισης.

Ο Coppola είχε ένα όραμα και ευτυχώς για μας, κατάφερε να το ολοκληρώσει όπως ήθελε. Τι άλλο μπορεί να πει κανείς, νομίζω πως ότι είχα να πω το είπα. Η μαγική σκηνοθετική ματιά του Coppola, η καθηλωτική κινηματογράφισή του, η ονειρική φωτογραφίας, οι ασύλληπτες ερμηνείες κορυφαίων ηθοποιών, τα πάντα συνηγορούν σε ένα αριστούργημα. Συνοδεία της μουσικής του Rota, Ο "Νονός" είναι αδιαμφισβήτητα ένα από εκείνα τα φιλμ, που όχι μόνο λατρεύουν όλοι αλλά που βλέπεις ξανά και ξανά το ίδιο ευχάριστα με την πρώτη φορά.

Βαθμολογία: (10/10)

Γιώτα Παπαδημακοπούλου